Günümüzde gezi yazısı olarak bilinen eserler geçmiş zamanlarda seyahatname olarak bilinir, yazarlarına ise seyyah denirdi. Uzun geçmisi olan bir yazı türüdür. Yer sınırlandırılması olmadan kişinin gezip gördüğü yurt içi ve yurt dışı yerleri gözlemleriyle birlikte betimleyerek anlattığı yazılara gezi yazısı denir. Edebiyatımızın bu türde en çok bilinen örneği Evliya ÇELEBİ’nin ‘Seyehatname’ eseridir. Bu tür yazılar yalnızca tarihi yerler ile ilgili değil, gezginin bahsettiği yerdeki toplumun gelenek ve görenekleri, coğrafyası ve kültürü hakkında kendi gözlemlerine dayalı bilgi verir. Yazar bilgi vermenin yanı sıra okurda merak uyandırır. Aynı yeri kaleme almış farklı yazarlardan, anlatılan bölge ile ilgili iki farklı bakış açısına sahip olabilir.
Gezi Yazısı Çeşitleri
Gezi yazıları kendi içinde ikiye ayrılır; Yurt içi gezi yazıları ve yurt dışı gezi yazıları. Mesleği yazarlık olan kişiler gidip gözlem yaparak gezip gördüklerini kaleme alabilir. Mesleği yazarlık olmayan kişiler ise normal yaşantısında gezip yazmaya değer gördüğü ve okurlarla paylaşmak istediği yerleri, o yerin kültürünü ve yaşantısını yazıya dökerek gezi yazısı yazabilir.
Gezi Yazısı Özellikleri
- Kronolojik sırayla yazılmalı. Gezinin sonu başta, başı ise sonda yazılmamalıdır. Akıcılığı bozmadan gezinin başından sonuna doğru yazmaya değer olaylar ve gözlemler yazılmalıdır.
- Yazıda gerçek gözlemler anlatılmalıdır, hayali kişi ve olaylardan kaçınılmalıdır.
- Gözleme dayalı kişiye ait yazılardır, bilimsel değildir.
- Betimleme yapılarak okurun zihninde canlandırması kolaylaştırılmalıdır.
- Fotoğraf kullanılması ilgi çekici olur.
Gezi Yazısı Tarihi
Gezi yazısı türü çok eski tarihlere dayanmaktadır. Dünya Edebiyatında bilinen ilk eser Tarihçi Priskos ve Gezgin Zemarchos’a aittir. Türk edebiyatının ilk örneği ise Seydi Ali Reis’in ‘ Memleket aynası’ anlamına gelen, Mirat-ül Memalik eseridir. Seydi Ali Reis kaptandır ve dönemin padişahı tarafından görevlendirildiği Mısır kaptanlığı sırasında gördüklerini ve ilginç olayları yazıya dökmüştür. Türk edebiyatının en önemli eseri ise Evliya ÇELEBİ’nin 10 ciltten oluşan ‘Seyahatname’ eseridir. Eski adıyla seyahanatname olarak bilinen eserler o yıllarda genellikle görevlendirildikleri yerlerle ilgili yazmışlardır. Farklılıklar göstersede gezi yazısı türü geçmişten günümüze kadar gelmiş ve ilgi görmüştür.
